Skład tek­stu ana­to­mia pisma to wpis, który przed­sta­wia budowę liter, podział kro­jów pisma, a na zakoń­cze­nie wybór wła­ści­wego kroju pisma do składu publikacji.

Budowa pisma

Zanim przej­dziemy do pro­jek­to­wa­nia lay­outu warto znać pod­sta­wową struk­turę gli­fów. To pomaga w wybo­rze wła­ści­wego kroju do danego rodzaju publi­ka­cji. Poru­sza­jąc się swo­bod­nie w tej tema­tyce możemy pod­jąć naj­lep­sze decy­zje typograficzne. 

Poni­żej zamie­ści­łam uło­że­nie tek­stu na czte­rech pod­sta­wo­wych liniach pisma, z ozna­cze­niami. Przy­kła­dowy krój wzor­cowy to Adobe Gara­mond Pro. To rene­san­sowa anty­kwa, którą zapro­jek­to­wał Robert Slim­bach ??, autor wielu wspa­nia­łych kro­jów pisma. 

Schemat czterech linii pisma

Adobe Gara­mond Pro został opra­co­wany na pod­sta­wie gli­fów Clau­de’a Gara­monda z XV wieku. To bar­dzo bogata sze­ry­fowa rodzina zna­ków liter­ni­czych pod ogólną nazwą Adobe Gara­mond. Świet­nie nadaje się do składu dzie­ło­wego. Posiada drobne minu­skuły, wywa­żone pro­por­cje wer­sa­li­ków i małych liter oraz piękny zestaw cyfr nautycz­nych, które w cza­sach rene­sansu były czę­sto spo­ty­kane. Taki zestaw zna­ków daje nam w odbio­rze bar­dzo efek­towny skład. 

Cyfry nautyczne (ina­czej zwane tek­sto­wymi lub medie­wa­lo­wymi), mimo że są poło­żone na róż­nej wyso­ko­ści w sto­sunku do linii bazo­wej pisma, w cią­głym czy­ta­niu nie wyróż­niają się. Wręcz prze­ciw­nie, dzięki ich uży­ciu osią­gamy wła­ściwą sza­rość tek­stu. Dosko­nale kom­po­nują się z minu­sku­łami pisma. Wier­sze stają się ​„gład­kie” i wspa­niale przy­swa­jalne dla oka. Pamię­tajmy jed­nak, że cyfry te są wyma­ga­jące, gdyż tekst pisany wiel­kimi lite­rami, który znaj­dzie się w ich pobliżu, powi­nien być zło­żony kapi­ta­li­kami z odpo­wied­nim roz­świe­tle­niem. Może się ono wahać od 10 – 50 tysięcz­nych firetu. 

Gdy skła­damy tekst, w któ­rym chcemy jed­nak zacho­wać wiel­kie litery alfa­betu (maju­skuły, wer­sa­liki) to cyfry powinny mieć wygląd regu­lar­nych. Tu rów­nież należy dbać o roz­świe­tle­nie tych frag­men­tów w wiel­ko­ści podob­nej do wspo­mnia­nego roz­świe­tle­nia kapitalikowego.

Pole znaku

Pole znaku (niem. Kegel, ang. body) – w zecer­stwie jest to górna powierzch­nia czcionki z odla­nym na niej obra­zem znaku pisma (oczkiem). Zaś w foto­skła­dzie i kro­jach cyfro­wych to pro­sto­kątna płasz­czy­zna zaj­mo­wana przez znak pisma wraz z przy­le­ga­ją­cymi do niego świa­tłami.
1. W druku wypu­kłym: meta­lowy pro­sto­kąt, na któ­rym odlewa się obraz znaku.
2. W druku foto­gra­ficz­nym lub cyfro­wym jest to pro­sto­kątna teo­re­tyczna prze­strzeń zaj­mo­wana przez literę.

Podział krojów pisma

Wpis Skład tek­stu ana­to­mia pisma przed­sta­wia rów­nież poniż­szy sche­mat budowy liter sze­ry­fo­wych na pod­sta­wie kroju Baske­rville. Krój ten to baro­kowa, nie­zwy­kle ele­gancka i dostojna anty­kwa. Opra­co­wał ją John Baske­rville w XVIII wielu, a następ­nie zaadap­to­wana została na potrzeby składu kom­pu­te­ro­wego przez URW Type Foun­dry.

Schemat budowy liter szeryfowych

Dodat­kowo, god­nym uwagi jest fakt, że różna jest wiel­kość pisma w zależ­no­ści od jego rodzaju. Przy­pa­trzmy się przed­sta­wio­nemu niżej schematowi.

Zróżnicowana wielkość pisma 10 pkt

Wybór właściwego kroju pisma

Co musimy brać pod uwagę przy wybo­rze wła­ści­wego kroju? Warun­kiem nad­rzęd­nym w każ­dym skła­da­nym dziele jest czy­tel­ność. Tekst ma być przej­rzy­sty. Nic w nim nie może zakłó­cać czy­ta­nia. Czy­tel­ność zaś zależy od kilku czyn­ni­ków, a są to m.in:
1. wyso­kość minu­skuły x − bo to od tej war­to­ści będzie zale­żało odpo­wiednie usta­wie­nie świa­tła (odle­gło­ści) mię­dzy wier­szami czyli tzw. inter­li­nia tek­stu. Im więk­sza minu­skuła pisma, tym więk­szą należy dobrać inter­li­nię, po to by nie było wra­że­nia zbyt cia­snego uło­że­nia tek­stu
2. sto­pień pisma – po wielu ana­li­zach oka­zało się, że naj­lep­szą czy­tel­ność osią­gniemy, gdy tekst dzie­łowy będziemy skła­dać pismem o wiel­ko­ści 10 – 12 punk­tów typo­gra­ficz­nych
3. regu­larne odle­gło­ści mię­dzy­wy­ra­zowe i mię­dzy­li­te­rowe (usta­wione odpo­wied­nio w panelu justo­wa­nie)
4. rela­cja mię­dzy świa­tłami (odle­gło­ściami) mię­dzy­wy­ra­zo­wymi a wspo­mnianą już inter­li­nią ma wiel­kie zna­cze­nie: zwięk­sza­jąc świa­tło mię­dzy­wy­ra­zowe warto zwięk­szyć inter­li­nię
5. inter­li­nia tekstu.

Dodatkowa informacja

Lepiej mieć jedną porządną i kom­pletną rodzinę kroju niż wiele, a nie­kom­plet­nych. Kom­pletny krój powi­nien obej­mo­wać: wer­sa­liki, spe­cjal­nie zapro­jek­to­wane kapi­ta­liki, cyfry nautyczne, znaki inter­punk­cyjne i sym­bole: ≤ √ ∞ ₤ ‰ № oraz znaki dia­kry­tyczne: ń ŏ ŝ Ũ ΰ ệ.