Poniż­szy wpis Nomen­kla­tura typo­gra­ficzna to zestaw naj­waż­niej­szych pojęć z dzie­dziny składu i łama­nia tekstu oraz typo­gra­fii. Nie­wąt­pli­wie waż­nym skład­ni­kiem pracy nad skła­dem i łama­niem tek­stu jest ich dobra zna­jo­mość. Warto wie­dzieć, jak nazy­wają się poszcze­gólne ele­menty, z któ­rych zbu­do­wany jest tekst. Poni­żej przed­sta­wione zostały pod­sta­wowe poję­cia, któ­rych pozna­nie sprawi, że poczu­jemy się pew­niej w tej wspa­nia­łej kra­inie two­rze­nia ksią­żek i opra­co­wań. Dla łatwiej­szego odbioru ter­miny zostały uło­żone alfabetycznie.

Nomenklatura typograficzna część 1

Anty­kwa – potoczna nazwa pisma pro­stego alfa­betu łaciń­skiego w odróż­nie­niu od kur­sywy. Cza­sem okre­śla się tak pismo romań­skie w odróż­nie­niu od gotyc­kiego oraz pismo sze­ry­fowe w odróż­nie­niu od bez­sze­ryfu.
Czcionka – w zecer­stwie oło­wiany słu­pek zawie­ra­jący odwró­cony wize­ru­nek znaku pisma, który w druku two­rzy czy­telny obraz. W skła­dzie kom­pu­te­ro­wym bar­dzo potoczna nazwa fontu lub kroju pisma.

Czwórka tytu­łowa to ina­czej karty tytu­łowe, które umiesz­cza się na początku dzieła. Obej­mują cztery strony, a są to:
1. przed­ty­tu­łowa, ina­czej szmuc­ty­tuł
2. przy­ty­tu­łowa, ina­czej fron­ty­spis
3. tytu­łowa
4. redak­cyjna (stopka) zawiera infor­ma­cje poda­wane przez wydaw­nic­two. Są one zależne od wydaw­nic­twa i typu publi­ka­cji. Strona redak­cyjna znaj­duje się na stro­nie kolej­nej po stro­nie tytu­ło­wej dzieła.

Dwójka tytu­łowa − ogra­ni­cza się do stron: tytu­ło­wej i redak­cyj­nej. Dwójkę tytu­łową sto­suje się w publi­ka­cjach, które cha­rak­te­ry­zują się nie­zbyt roz­bu­do­waną i nie­skom­pli­ko­waną strukturą.

Nomenklatura typograficzna część 2

Czy­tel­ność – zdol­ność odczy­ta­nia danego kształtu liter w tekście.

Dukt – kształt i układ kre­sek two­rzą­cych znaki, wyni­ka­jący ze spo­sobu pisa­nia (pro­wa­dze­nia narzę­dzia piszą­cego); współ­cze­śnie – ze spo­sobu kre­śle­nia według usta­lo­nych reguł geo­me­trycz­nych i graficznych.

Firet – obra­zuje kwa­drat odpo­wia­da­jący roz­mia­rem stop­niowi pisma uży­tego w dziele. Jego angiel­ska nazwa nawią­zuje do wiel­ko­ści czcionki z oczkiem litery ‹M›. W pro­jek­to­wa­niu kro­jów kwa­drat firetu dzieli się na tysiąc jed­no­stek, stąd wynika okre­śle­nie świa­tła między­literowego, jak np. jedna tysięczna firetu. Uży­wamy rów­nież okre­śle­nia, jak roz­świe­tle­nie kapi­ta­li­ków o pięć­dzie­siąt tysięcz­nych firetu.

Font – zestaw gli­fów wszyst­kich zna­ków danej rodziny pisma, zapi­sany w jed­nym pliku. Zazwy­czaj zawiera on minu­skułę (małą literę alfa­betu), wer­sa­liki (maju­skuły), cyfry, ułamki, liga­tury, znaki mate­ma­tyczne, inter­punk­cyjne i edytorskie.

Glif – sty­li­styczna i gra­ficzna inter­pre­ta­cja znaku.

Gra­fem – szkie­let litery.

Ita­lika, Ita­lik – pro­jekt liter zain­spi­ro­wany kali­gra­fią kan­ce­la­ryjną z XV wieku; cha­rak­te­ry­zuje się pochy­le­niem liter w prawo, w zależ­no­ści od pro­jektu od 4 – 25 stopni. Zaczęto ją sto­so­wać dopiero w XVI w. jako dopeł­nie­nie kro­jów pro­stych. Słowo ‹ita­lika› nie zna­czy pochy­ło­ści, a odnosi się do stylu pisma wywo­dzą­cego się z Włoch. Ita­lika jest płyn­niej­sza od odmiany pro­stej, ale mniej płynna niż kali­gra­ficzna kur­sywa czy pisanki. Pomimo róż­nic w płyn­no­ści, kur­sywy i ita­liki w języku pol­skim funk­cjo­nują jako synonimy.

Inter­li­nia – w skła­dzie ręcz­nym była to meta­lowa sztabka oddzie­la­jąca wier­sze tek­stu, aby dzięki temu tekst stał się czy­tel­niej­szy. Obec­nie – biała prze­strzeń mię­dzy wier­szami tekstu.

Nomenklatura typograficzna cz.3

Justo­wa­nie – obu­stronne wyrów­na­nie wier­szy w akapicie.

Ker­ning – regu­lo­wa­nie odle­gło­ści pomię­dzy kon­kret­nymi parami zna­ków w danym kroju pisma. Okre­ślane w ten spo­sób są nie tylko odstępy pomię­dzy lite­rami, ale także pozo­sta­łymi zna­kami (np. litera-cyfra, cyfra-cyfra, cyfra-znak interpunkcyjny).

Kroje bez­sze­ry­fowe – kroje nie posia­da­jące kre­sek wień­czą­cych każdy znak. Przy­kłady kro­jów bez­sze­ry­fo­wych: Myriad, Boreal, Calibri.

Kroje sze­ry­fowe – kroje pisma, które posia­dają kre­ski róż­nego kształtu wień­czące każdy znak. Przy­kłady kro­jów sze­ry­fo­wych: Lap­ture, Adobe Gara­mond, Caslon, Maiola, Geo­r­gia, Minion.

Kur­sywa – okre­śle­nie wywo­dzące się praw­do­po­dob­nie z łaciny, z okre­śle­nia cur­sim, czyli szybko. Bez wąt­pie­nia jest to odmiana pisma lżej­sza i płyn­niej­sza od anty­kwy. W języku pol­skim sta­nowi syno­nim italiki.

Kolo­fon – infor­ma­cja wydaw­ni­cza doty­cząca książki (nazwa wydawcy, prawa autor­skie, auto­rzy towa­rzy­szący – gra­fik, pro­jek­tant DTP itp.).

Liga­tura – połą­cze­nie kilku gli­fów w jeden znak np. ff ffi.

Maju­skuła, minu­skuła, mediu­skuła – odpo­wied­nio: wiel­kie, małe litery alfa­betu oraz kapitaliki.

Odmiany pisma – poszcze­gólne warianty cię­żaru, pochy­le­nia i pro­por­cji kroju pisma. Dodat­kowo cię­żar pisma opi­suje się np. jako light, regu­lar, bold.

Nomenklatura typograficzna cz.4

Skład tek­stu – dzia­ła­nie mające na celu zobra­zo­wa­nie tek­stu za pomocą świa­teł, czyli for­ma­to­wa­nie. Wyróż­nia się trzy rodzaje składu: skład ręczny (przy uży­ciu czcio­nek oło­wia­nych), foto­skład (naświe­tla­nie tek­stu na kli­szy świa­tło­czu­łej oraz skład kom­pu­te­rowy (prze­zna­czony do druku na papie­rze lub do sieci).

Sza­rość tek­stu – okre­śle­nie poziomu sza­ro­ści tek­stu wydru­ko­wa­nego czar­nym tuszem na okre­ślo­nym rodzaju papieru. Na sza­rość tek­stu mają wpływ przede wszyst­kim cię­żar optyczny, pro­por­cja i kształt gli­fów; można ją mody­fi­ko­wać za pomocą świa­teł mię­dzy­wy­ra­zo­wych, inter­li­nii i stop­nia pisma.

Sze­ryfy – poziome kre­ski przy gli­fach wień­czące ich główną strukturę.

Świa­tło mię­dzy­li­te­rowe – świa­tło, które ma każdy glif, spra­wia­jące, że nie sty­kają się one ze sobą. Dodat­kowo zmiana świa­teł zna­cząco wpływa na sza­rość tekstu.

Trac­king – zwięk­sza­nie lub zmniej­sza­nie świa­teł mię­dzy­li­te­ro­wych we wszyst­kich zna­kach zazna­czo­nego tek­stu o war­tość mie­rzoną w tysięcz­nych czę­ściach firetu. Sko­ry­go­wa­nie świa­tła jed­nej litery ma wpływ na wszyst­kie pozo­stałe znaki sto­jąca za nią.

Typo­gra­fia – sze­reg pojęć zwią­za­nych z liter­nic­twem oraz zna­jo­mo­ścią tech­niki składu tekstu.

Wcię­cie aka­pi­towe – ozna­cze­nie roz­po­czę­cia nowego aka­pitu. Two­rzy pustą prze­strzeń na początku pierw­szego wier­sza aka­pitu – pozo­stałe wier­sze pozo­stają nie­zmie­nione. Może być na przy­kład tzw. pod­cię­cie, wtedy pozo­staje prze­strzeń wszyst­kich wier­szy bez pierwszego.